Θοδωρής Αντωνόπουλος
Συζητώντας με έναν σύγχρονο Ρώσο αντιφρονούντα για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, την αντιπαράθεση Μόσχας-Κιέβου, το καθεστώς Πούτιν και τον προπαγανδιστικό μηχανισμό του, την αντιπολίτευση στη Ρωσία και τη σκληρή καταστολή που υφίσταται, το «παιχνίδι» με την ακροδεξιά, τη στάση της αριστεράς, το αντιπολεμικό κίνημα και την προοπτική μιας ριζικής ανατροπής του πολιτικού σκηνικού.
ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ, ΑΡΙΣΤΕΡΟΣ και ένθερμος επικριτής του καθεστώτος Πούτιν και της εισβολής στην Ουκρανία, ο 41χρονος συνομιλητής μου ανήκει σε εκείνη την κατηγορία Ρώσων πολιτών που «δεν χωράνε πουθενά» στη σημερινή Ρωσία. Την οποία ωστόσο δεν εννοεί ακόμα να εγκαταλείψει, όπως έπραξαν χιλιάδες άλλοι συμπατριώτες του με ανάλογες ανησυχίες και ευαισθησίες ώστε να αποφύγουν τα χειρότερα, κι ας χρειάζεται να προσέχει τα λόγια και τις κινήσεις του.
Ο Ίλια Μπουντράιτσκις, ιστορικός, αρθρογράφος, συγγραφέας –το βιβλίο του «Dissidenty stredi Dissidentov» (Διαφωνούντες μεταξύ Διαφωνούντων) απέσπασε το βραβείο Andrei Bely το 2017 και φέτος κυκλοφόρησε στα αγγλικά από τις εκδόσεις Verso–, εκπαιδευτικός επίσης –έχει διδάξει στη (μη κρατική) Σχολή Κοινωνικών και Οικονομικών Επιστημών της Μόσχας καθώς επίσης στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης της ρωσικής πρωτεύουσας– ήρθε στην Αθήνα από την Τουρκία όπου βρισκόταν αυτό τον καιρό και την Παρασκευή θα παραστεί σε πάνελ για τον πόλεμο στην Ουκρανία στην Πανεπιστημιούπολη Ιλισίων, στο πλαίσιο του 23ου Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ (7.30 μ.μ.).
Η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού είναι βαθιά απολιτική και αρκείται σε ό,τι της σερβίρει η επίσημη προπαγάνδα. Μέσα στο κλίμα αυτό είναι βέβαια εξαιρετικά δύσκολο να υπάρξουν οργανωμένες αντιπολεμικές δράσεις και γενικότερα πολιτικές διεργασίες, αν εξαιρέσουμε κάποιες ευφάνταστες ολιγάνθρωπες ή ατομικές πράξεις διαμαρτυρίας που και πάλι καταστέλλονται βίαια.
Στο πάνελ αυτό ήταν να συμμετάσχει και ένας Ουκρανός αντιπολεμικός ακτιβιστής που όμως δεν θα καταφέρει τελικά να παραστεί. Ιδού η ενδιαφέρουσα κουβέντα που κάναμε στη διαδικτυακή μας επικοινωνία:
— Πού βρισκόμαστε αρχικά τη στιγμή αυτή αναφορικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία και τι προοπτικές υπάρχουν; Εκτιμάτε ότι θα λήξει σύντομα και με ποιο τρόπο; Ή έχουμε ακόμα μέλλον;
Α, αυτό είναι δύσκολο να το προσδιορίσει κανείς. Αυτή τη στιγμή διεξάγεται κατ’ αρχάς μια αιματηρή μάχη για την τύχη της Ανατολικής Ουκρανίας. Οι Ουκρανοί πασχίζουν να κρατήσουν τα εδάφη τους ενώ οι Ρώσοι εισβολείς έχουν καταστήσει σαφές ότι δεν θα σταματήσουν αν δεν «απελευθερώσουν» πλήρως τις ρωσόφωνες περιοχές των «Λαϊκών Δημοκρατιών» του Ντονμπάς και του Λουγκάνσκ.
Κανείς όμως δεν εγγυάται ότι ακόμα κι αν αυτό επιτευχθεί, θα τελειώσει ο πόλεμος, καθώς η ρωσική ηγεσία έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν αναγνωρίζει την Ουκρανία ως κρατική οντότητα, ούτε και την κυβέρνησή της, δεν υπάρχει οπότε κάποιο καθορισμένο χρονοδιάγραμμα και σίγουρα το Κρεμλίνο θέλει να αποκομίσει όσα περισσότερα οφέλη μπορεί ώστε να κερδίσει και τις εντυπώσεις τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό της Ρωσικής Ομοσπονδίας, καθώς κιόλας οι επιτυχίες αυτής της στρατιωτικής επιχείρησης –έτσι ονομάζεται στη Ρωσία, καθώς λέξεις όπως «πόλεμος» και «εισβολή» είναι απαγορευμένες– δεν ήταν οι αναμενόμενες και ο Πούτιν αγωνιά να επιδείξει μια αποφασιστική, «καθαρή» νίκη. Και, ξέρετε, αν αποφεύγεις να θέσεις συγκεκριμένους στόχους, κάθε, έστω οριακά, θετικό αποτέλεσμα μπορεί να παρουσιαστεί ως νίκη.
Σε δύσκολη θέση βρίσκεται βέβαια και το Κίεβο καθώς αφενός είναι εξαιρετικά απίθανο να ανατρέψει υπέρ του την κατάσταση στα ανατολικά, αφετέρου αν καταθέσει τα όπλα διακινδυνεύει την προσάρτηση ολόκληρης της Ουκρανίας στη Ρωσία. Ποια έπειτα κυβέρνηση μπορεί να δεχτεί να παραχωρήσει τη μισή σχεδόν επικράτειά της στο όνομα μιας αμφίβολης ειρήνης;
— Για πολλούς αριστερούς αλλά και δεξιούς, ιδίως των «άκρων», ο πόλεμος αυτός δεν διεξάγεται μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, δεν πρόκειται καν για εισβολή, αλλά για έναν «υβριδικό» πόλεμο μεταξύ της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Δύσης, του ΝΑΤΟ συγκεκριμένα.
Νομίζω ότι αυτή η οπτική ταιριάζει πολύ με εκείνη του Πούτιν, για τον οποίο υπάρχουν δύο τύποι χωρών, αυτές μεταξύ των οποίων υπάρχει ανταγωνισμός γεωπολιτικών συμφερόντων, όπως η Ρωσία, η Κίνα και οι ΗΠΑ, και εκείνες που προορίζονται για «δορυφόροι», για «εργαλεία» και που μόνος τους λόγος ύπαρξης είναι η εξυπηρέτηση των σκοπών και των επιδιώξεων των εκάστοτε ισχυρών. Στην κατηγορία αυτή εντάσσει και την Ουκρανία, που άλλωστε δεν αναγνωρίζει καν ως ανεξάρτητη χώρα, όπως είπαμε.
Οπότε όχι, σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να πούμε ότι σήμερα διεξάγεται εκεί ένας με σχεδόν μεταφυσική διάσταση πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Δύσης ή μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ, αν θέλετε, με έπαθλο την παγκόσμια κυριαρχία.
Στην πραγματικότητα υπάρχει μια συγκεκριμένη χώρα 40 εκ. ανθρώπων, με συγκεκριμένο όνομα, που δέχθηκε εισβολή από μια άλλη χώρα, επίσης συγκεκριμένη, με στόχο τον αφανισμό της. Εννοείται ότι στη σύγκρουση αυτή υπεισέρχονται κι άλλοι παράγοντες όπως τα νατοϊκά συμφέροντα, η στρατιωτική και άλλη βοήθεια που παρέχει όχι και τόσο ανιδιοτελώς η Δύση στην Ουκρανία, όμως ο πόλεμος αυτός παραμένει μια αντιπαράθεση μεταξύ του εισβολέα, που είναι η Μόσχα, και του αμυνόμενου που είναι το Κίεβο.
— Επικρατεί ακόμα, ξέρετε, σε ένα υπολογίσιμο κομμάτι της αριστεράς η αντίληψη ότι η Ρωσία παραμένει κάτι σαν διαχρονικός θεματοφύλακας αριστερών αξιών, κι ας έχουν περάσει τριάντα τόσα χρόνια από την κατάλυση της ΕΣΣΔ. Πρότυπο όμως είναι και για την εθνικιστική δεξιά που επικροτεί τον επιθετικό «πατριωτισμό» του Πούτιν, ακόμα κι όταν ιδιοποιείται την κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο.
Απόψεις σαν κι αυτές οφείλονται σε μια πλήρη παρανόηση για το τι ακριβώς συμβαίνει στη Ρωσία σήμερα. Μιλάμε για μια ξεκάθαρα καπιταλιστική χώρα με πελώριες κοινωνικές ανισότητες, την οποία κυβερνούν άνθρωποι με ανοικτά αντιδημοκρατικές και βέβαια αντισοσιαλιστικές ιδεολογίες.
Θυμηθείτε ότι ο ίδιος ο Πούτιν κατηγόρησε δημόσια τον Λένιν ως υπεύθυνο για το «ουκρανικό πρόβλημα», απώτερος δε στόχος του είναι η ανασύσταση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας όπως ήταν τον καιρό των Τσάρων, με τους οποίους αγαπά να παρομοιάζεται. Όσοι αριστεροί δεν το κατανοούν αυτό ή δεν θέλουν να το κατανοήσουν, απλώς κοροϊδεύουν τους εαυτούς τους.
Για τους απανταχού δεξιούς εθνικιστές που ασπάζονται τις πολιτικές του, τώρα, ο Πούτιν συνιστά πρότυπο αντίστασης στην παγκοσμιοποίηση, τον κοινοβουλευτισμό και τον δικαιωματικό φιλελευθερισμό, και εμπέδωσης των «σωστών» εθνικών αξιών. Ο κόσμος που οραματίζονται στη διεθνή ακροδεξιά είναι ακριβώς αυτός του Πούτιν, γι’ αυτό η αλληλοκατανόηση και η αλληλοϋποστήριξη: ένας κόσμος αυταρχικός, στρατιωτικοποιημένος, έρμαιο μιας ελίτ ολιγαρχών, όπου ο Διαφωτισμός δεν συνέβη ποτέ, όπου τα απελευθερωτικά προτάγματα της Οκτωβριανής Επανάστασης έχουν διαγραφεί από τη συλλογική μνήμη, όπου εθνικές ή άλλες μειονότητες δεν αναγνωρίζονται κατ’ ουσία, όπου θεσμοί και ΜΜΕ είναι ασφυκτικά κατευθυνόμενα και μια σειρά δικαιώματα, όπως τα έμφυλα ή τα ΛΟΑΤΚΙ+, απλώς δεν υπάρχουν.
— Οι στενές σχέσεις του Πούτιν με τη ρωσική και τη διεθνή ακροδεξιά δεν έρχονται σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς του Κρεμλίνου ότι η εισβολή στην Ουκρανία έγινε στο πλαίσιο μιας «αποναζιστοποίησης»;
Φυσικά, δεν είναι όμως τόσο παράδοξο όσο ακούγεται. Κατ’αρχάς όλη αυτή η ρητορική της δήθεν αποναζιστικοποίησης της Ουκρανίας βασίζεται σε έναν ευτελισμό του όρου «ναζί» και σίγουρα δεν αφορά κάποια νεοναζιστικά μορφώματα που υπάρχουν εκεί, όπως άλλωστε σε πολλές άλλες χώρες, στην ίδια τη Ρωσία επίσης.
Στη γλώσσα της προπαγάνδας του Κρεμλίνου σήμερα ναζί χαρακτηρίζεται απλώς όποιος αντιτίθεται στη Ρωσία η οποία, με άλλοθι τη νίκη επί του Χίτλερ στον Β’ Παγκόσμιο, παρουσιάζεται ως διαχρονική «πατρίδα» του αντιφασισμού.
Αυτό όμως που ουσιαστικά εννοούν με τον όρο αποναζιστικοποίηση, είναι η «αποουκρανοποίηση» της χώρας ή τουλάχιστον όσων εδαφών καταφέρουν να προσαρτήσουν και η εκ νέου «ρωσοποίησή» τους. Οι ίδιοι οι Ουκρανοί μάλιστα παρουσιάζονται σαν να έχουν τον ναζισμό στο DNA τους! Είναι κι αυτός ένας τρόπος να τους δαιμονοποιήσουν στη συνείδηση του ρωσικού λαού ώστε να επιτύχουν ευρύτερη συναίνεση.
Αυτή η τακτική αποτελεί σίγουρα πρόκληση για όσους πολιτικούς ακτιβιστές αυτοχαρακτηρίζονται αντιφασίστες στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο ολόκληρο.
Η Ρωσία του Πούτιν είναι ένας κόσμος αυταρχικός, στρατιωτικοποιημένος, έρμαιο μιας ελίτ ολιγαρχών, όπου ο Διαφωτισμός δεν συνέβη ποτέ, όπου τα απελευθερωτικά προτάγματα της Οκτωβριανής Επανάστασης έχουν διαγραφεί από τη συλλογική μνήμη, όπου εθνικές ή άλλες μειονότητες δεν αναγνωρίζονται κατ’ ουσία, όπου θεσμοί και ΜΜΕ είναι ασφυκτικά κατευθυνόμενα και μια σειρά δικαιώματα, όπως τα έμφυλα ή τα ΛΟΑΤΚΙ+, απλώς δεν υπάρχουν.
— Πώς όμως αντιδρά σε όλη αυτή την κατάσταση ο ρωσικός λαός, η αντιπολίτευση, η αριστερά; Γνωρίζουμε βέβαια ότι στο ξέσπασμα του πολέμου υπήρξαν αρκετές διαμαρτυρίες που όμως αντιμετωπίστηκαν με ωμή καταστολή.
Έτσι είναι δυστυχώς. Υπήρξαν χιλιάδες συλλήψεις και φυλακίσεις σε όλη τη ρωσική επικράτεια, χιλιάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν επίσης να εγκαταλείψουν τη χώρα, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, πολιτικοί ακτιβιστές, νέοι άνθρωποι με ανησυχίες…
Το καθεστώς Πούτιν ήταν αυταρχικό και καταπιεστικό και πριν από τον πόλεμο, πλέον όμως απώλεσε κάθε πρόσχημα. Εφαρμόζεται πια ένας ασφυκτικός έλεγχος παντού, απαγορεύεται κάθε αντιπολιτευόμενη φωνή, απαγορεύεται ακόμα και να μιλήσεις για πόλεμο ή εισβολή αφού πρόκειται απλώς για «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» ή να αμφισβητήσεις την επίσημη πληροφόρηση, με ποινή έως και δέκα χρόνια κάθειρξη, εννοείται δε ότι κάθε είδηση για την κατάσταση στο μέτωπο και τις ρωσικές απώλειες λογοκρίνεται. Και ούτε λόγος βέβαια για δημόσιες αντιπολεμικές συγκεντρώσεις ή εκδηλώσεις ή άσκηση κριτικής στον στρατό.
Επιπλέον, η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού είναι βαθιά απολιτική και αρκείται σε ό,τι της σερβίρει η επίσημη προπαγάνδα. Μέσα στο κλίμα αυτό είναι βέβαια εξαιρετικά δύσκολο να υπάρξουν οργανωμένες αντιπολεμικές δράσεις και γενικότερα πολιτικές διεργασίες, αν εξαιρέσουμε κάποιες ευφάνταστες ολιγάνθρωπες ή ατομικές πράξεις διαμαρτυρίας που και πάλι καταστέλλονται βίαια.
Όσο για την ευρύτερη ρωσική αριστερά, η οποία επίσης βρίσκεται στο στόχαστρο των αρχών, αν εξαιρέσουμε το καθεστωτικό της κομμάτι, όπως το ΚΚ Ρωσίας η ηγεσία του οποίου ακολουθεί πιστά τη γραμμή Πούτιν αναφορικά με την εισβολή, μολονότι στη βάση αρκετά μέλη του διαφωνούν με αυτή την πολιτική, τάσσεται σαφώς κατά του πολέμου στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της και μολονότι δεν είναι σε θέση ακόμα να κινητοποιήσει μεγάλες μάζες ανθρώπων, έχει πιστεύω μέλλον και σημαντικό ρόλο να παίξει στη μετά Πούτιν εποχή.
— Αντιμετωπίσατε κι εσείς κι προβλήματα εξαιτίας των απόψεών σας;
Ναι, θα προτιμούσα όμως να μην επεκταθώ. Άλλοι αντιφρονούντες αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν εξάλλου πολύ περισσότερα. Γεγονός είναι ότι η ελευθερία του λόγου έχει ουσιαστικά καταργηθεί.
— Πολλοί, ξέρετε, αναρωτιούνται τι απέγινε η περίφημη «ρωσική ψυχή» και αν μπορεί να υπάρξει στη Ρωσία μια ριζική αλλαγή του πολιτικού σκηνικού «από κάτω».
Κοιτάξτε, όπως έχουν σήμερα τα πράγματα αυτό μοιάζει απίθανο για τους λόγους που εξέθεσα πριν. Οι περισσότεροι Ρώσοι εμφανίζονται να συναινούν με την εισβολή και να στηρίζουν τον Πούτιν, αυτό όμως σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στον φόβο, όχι μόνο στον φόβο απέναντι στο καθεστώς αλλά και απέναντι στο χάος που μπορεί να επιφέρει μια αποσταθεροποίηση του καθεστώτος, κάτι που και το ίδιο τούς έχει εμπεδώσει.
Όμως εδώ πρόκειται για πόλεμο με ένα «αδελφό» έθνος, ο οποίος διέλυσε πλήθος συγγένειες και φιλίες εκατέρωθεν. Ειλικρινά αδυνατώ, έπειτα, να φανταστώ πώς το ρωσικό κράτος θα βγει κερδισμένο από αυτή την περιπέτεια σε βάθος χρόνου και αν κοιτάξουμε πίσω στη ρωσική ιστορία, θα δούμε ότι οι μεγάλες επαναστάσεις υπήρξαν συνέπεια αποτυχημένων πολέμων που διεξήγαγαν αυταρχικές κυβερνήσεις.
Και όταν οι διεθνείς κυρώσεις γίνουν αισθητές στην καθημερινότητα των πολιτών, όταν τα πτώματα των Ρώσων φαντάρων θα γίνουν τόσα που θα είναι αδύνατο πια να κρυφτούν, όταν η εικονική πραγματικότητα της κρατικής προπαγάνδας δεν θα μπορεί πια να πείσει ναι, είναι πιθανό το ρεύμα να αρχίσει να αντιστρέφεται.
Αλλά και η προσπάθεια που θα απαιτηθεί θα είναι τεράστια και το κόστος θα είναι μέχρι τότε μεγάλο, σε πολλά επίπεδα.
— Υπάρχει συνεργασία μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών αντιπολεμικών ακτιβιστών;
Σαφώς υπάρχει, γίνονται προσπάθειες και παρά τις μεγάλες αντικειμενικές δυσκολίες, έχει προοπτικές να μεγαλώσει και να διευρυνθεί, μιλάμε άλλωστε για λαούς που συμπορεύονται αιώνες τώρα και μοιράζονται πολλές κοινές παραδόσεις, επιθυμίες και αγωνίες.
Ο Ίλια Μπουντράιτσκις θα είναι παρών στο φετινό 23ο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ (1-3/7) όπου θα συμμετάσχει στο πάνελ με τίτλο «Ειρήνη στην Ουκρανία, Ελευθερία στη Ρωσία, Αγώνας ενάντια στο ΝΑΤΟ» μαζί με τον δημοσιογράφο Γιώργο Τσιάρα και τη Νιλουφέρ Κοτς, μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου του Εθνικού Κογκρέσου του Κουρδιστάν. Τη συζήτηση συντονίζει ο Γιάννης Αλμπάνης (Δίκτυο για τα Κοινωνικά και Πολιτικά Δικαιώματα). Ώρα έναρξης 7.30μμ. Περισσότερες πληροφορίες για το Φεστιβάλ και ολόκληρο το πρόγραμμα εδώ.