Στην έκθεση δραστηριοτήτων του 2022, το Σοτσιάλνιι Ρουχ (Κοινωνικό Κίνημα / Соціальний рух) τόνισε ότι «η κοινωνία των πολιτών έχει αναγκαστεί να εκπληρώσει τα καθήκοντα του κράτους και, αντί να περιμένει πιο συγκεκριμένη βοήθεια, να αναλάβει σχεδόν όλες τις κοινωνικές λειτουργίες του».
Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Σεπτέμβριο του 2022, στο συνέδριό της, στο Κίεβο, η οργάνωση εξηγούσε ότι «ο πόλεμος οδήγησε σε νέες μορφές αυτοοργάνωσης και λαϊκής πολιτικής. Η κινητοποίηση του λαού στη βάση του εθνικοαπελευθερωτικού πολέμου ενίσχυσε το αίσθημα της λαϊκής συμμετοχής σε μια κοινή υπόθεση και την επίγνωση ότι η χώρα αυτή υπάρχει χάρη στους απλούς ανθρώπους και όχι στους ολιγάρχες ή τις εταιρείες. Ο πόλεμος άλλαξε ριζικά την κοινωνική και πολιτική ζωή στην Ουκρανία και δεν πρέπει να επιτρέψουμε να καταστραφούν αυτές οι νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης, αλλά να τις αναπτύξουμε». Μεταξύ των αιτημάτων που έθεσε το συνέδριο, το Σοτσιάλνιι Ρουχ υπογράμμισε: «Ειδικότερα, είναι απαραίτητη η εθνικοποίηση των βασικών επιχειρήσεων υπό εργατικό και δημόσιο έλεγχο. Εισαγωγή της ανοικτής λογιστικής σε όλες τις επιχειρήσεις, ανεξάρτητα από τη μορφή ιδιοκτησίας και τη συμμετοχή των εργαζομένων στη διοίκησή τους, δημιουργία ξεχωριστών εκλεγμένων οργάνων και επιτροπών για την υλοποίηση αυτού του δικαιώματος». Από την πλευρά της, η Κάτια Γκρίτσεβα, μέλος αυτής της οργάνωσης, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο γαλλικό περιοδικό Contretemps κατά την επίσκεψή της στο Παρίσι, παρατήρησε ότι «Πολλοί άνθρωποι είναι εθελοντές, ασχολούνται με την αλληλοβοήθεια, δημιουργούν εξωκρατικές οργανώσεις για να αναπληρώσουν τις ελλείψεις ενός κράτους που είναι απροετοίμαστο για μια τέτοια κατάσταση. Αυτή η δυναμική της αυτοοργάνωσης έρχεται σε αντίθεση με την επανάκαμψη των συντηρητικών, ακόμη και της ακροδεξιάς. Για την Αριστερά το ζήτημα είναι να δράσει υπέρ αυτής της δυναμικής, να βοηθήσει τους εργαζόμενους, τον λαό, χωρίς να προσποιείται ότι τους κάνει μαθήματα κατά τον τρόπο των σταλινικών». Όταν ρωτήθηκε σχετικά με την αυτοδιαχείριση στην Ουκρανία, η Ξένια από το QueerLab απάντησε: «Ναι, η πρακτική της αυτοδιαχείρισης είναι ευρέως διαδεδομένη. Στην Ουκρανία το θέμα αυτό συζητείται και είναι επίκαιρο, επειδή όλοι εντυπωσιάζονται από το φαινόμενο της αυτοοργάνωσης διαφόρων ομάδων, εθελοντών, ακτιβιστών, η ανάπτυξη του οποίου έγινε αισθητή με την έναρξη ενός πολέμου μεγάλης κλίμακας! Η ομάδα μας είναι επίσης αυτοδιαχειριζόμενη, με όλους να συμμετέχουν και να συντονίζουν την καθοδήγηση. Επίσης, τηρώντας την οριζόντια δομή, δεν έχουμε ηγέτες ή αφεντικά».[1] Πρέπει να προστεθεί ότι πολλοί δυτικοί παρατηρητές εξεπλάγησαν από την ταχεία αποκατάσταση των ουκρανικών σιδηροδρόμων μετά τον ρωσικό βομβαρδισμό και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι ιδιωτικές εταιρείες δεν θα μπορούσαν ποτέ να επιτύχουν τέτοια κατορθώματα ή να οργανώσουν την εκκένωση των προσφύγων τόσο αποτελεσματικά. Η ένωση Autogestion σημείωσε (11 Μαρτίου 2022) ότι «ο πόλεμος επιβεβαίωσε για κάποιους, αποκάλυψε σε άλλους και ενίσχυσε σε κάθε περίπτωση την ύπαρξη μιας εθνικής αλληλεγγύης και προπάντων προκάλεσε μια λαϊκή αυτοοργάνωση. Με πρωτοβουλία των εργατών οργανώθηκε η ανασυγκρότηση της παραγωγής πολυάριθμων επιχειρήσεων για την υποστήριξη της πολεμικής προσπάθειας... Δήμοι, τοπικές διοικήσεις, ομάδες κατοίκων οργάνωσαν από κοινού την καθημερινή ζωή, τις προμήθειες, την περίθαλψη, τις εκκενώσεις».
Αυτή η ικανότητα αυτοοργάνωσης της ουκρανικής κοινωνίας των πολιτών ήταν και παραμένει ένα από τα κλειδιά της αντίστασής της στη ρωσική ιμπεριαλιστική επιθετικότητα. Σε μια κατάσταση πολέμου, μπορεί να φαίνεται περίεργο το γεγονός ότι οι εκμεταλλευόμενοι και οι κυριαρχούμενοι αποφάσισαν να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους, όταν η κατάστασή τους μπορεί να φαίνεται απελπιστική και η παραίτηση ή η αγωνία να τους παραλύει. Όμως συχνά σε καταστάσεις οξείας κρίσης οι εργαζόμενοι αποφασίζουν να αναλάβουν τη «διαχείριση των πραγμάτων» (Φ. Ένγκελς), όταν το κράτος αδυνατεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους.
Αντίστοιχα, και χωρίς να υποπέσουμε σε αναχρονισμό, μπορούμε να σκεφτούμε τους Αργεντινούς εργάτες που, αντιμέτωποι με μαζικές απολύσεις, αποφάσισαν να αναλάβουν την εταιρεία τους, να τη διαχειριστούν οι ίδιοι, να οργανώσουν νέες εργασιακές σχέσεις και νέες μορφές οικολογικής παραγωγής. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν σχεδόν 20.000 εργαζόμενοι που διαχειρίζονται περισσότερες από 435 αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις σε όλη την Αργεντινή (Φεβρουάριος 2022). Σκέφτεται κανείς και αυτούς τους αυτοδιαχειριζόμενους εργατικούς συνεταιρισμούς, στην καρδιά της Βαβυλώνας του καπιταλισμού, τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ένα παράδειγμα είναι η Spectrum στη Νέα Υόρκη, όπου οι εργαζόμενοι, μετά από μια τετραετή απεργία, ανέπτυξαν τον συνεταιρισμό People’s Choice Internet[2] και προσέφεραν φθηνότερη πρόσβαση στο Διαδίκτυο στους κατοίκους του Μπρονξ. Τέλος, ο Ντίτζλε Άμεντ, μέλος της Επιτροπής Γυναικείας Οικονομίας της Ροζάβα, αναφέρεται στο θέμα των γυναικείων συνεταιρισμών: «Προσπαθούμε να αναπτύξουμε μια μορφή παραγωγής που δεν είναι άμεσα προσανατολισμένη στο χρήμα και δεν βασίζεται στην ανάπτυξη μεγάλων μονοπωλίων παραγωγής, αλλά που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνίας και εξασφαλίζει την αυτάρκεια. Αυτό είναι που κάνουμε. Δεν βγάζουμε κέρδη με αυτούς τους συνεταιρισμούς και δεν είμαστε μέτοχοι». Θα μπορούσαμε να πολλαπλασιάσουμε τα παραδείγματα, αλλά όλες αυτές οι εμπειρίες, από το Βορρά μέχρι το Νότο, έχουν κοινό χαρακτηριστικό την οικοδόμηση μιας εργατικής πολιτικής οικονομίας ως εναλλακτική λύση στον καπιταλισμό.
Εδώ και αρκετά χρόνια, η ένωση Autogestion εκδίδει μια Διεθνή Εγκυκλοπαίδεια Αυτοδιαχείρισης, η οποία παρουσιάζει εμπειρίες αυτοδιαχείρισης ή εργατικού ελέγχου από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, καθώς και θεωρητικά κείμενα για το θέμα αυτό από συγγραφείς από ένα ευρύ φάσμα του εργατικού κινήματος, από σοσιαλδημοκράτες μέχρι ελευθεριακούς. Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 11 τόμοι (διαθέσιμοι δωρεάν στο διαδκίκτυο[3]) στα γαλλικά.
Τρεις τόμοι έχουν εκδοθεί στα ισπανικά.
Η αυτοδιαχείριση ως πολιτική προοπτική στην Ουκρανία
Τίθεται ένα ερώτημα: μετά τη νίκη, θα αναλάβει το ουκρανικό κράτος τον πλήρη ρόλο του, στερώντας από τους εργαζόμενους και τον πληθυσμό τις ικανότητες διαχείρισης της κοινωνίας που απέκτησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου; Θα στερηθούν «σχεδόν όλες τις κοινωνικές τους λειτουργίες», για να χρησιμοποιήσουμε μια διατύπωση του Σοτσιάλνιι Ρουχ, τις οποίες ανέλαβαν κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου;
Σύμφωνα με την παλιά διαλεκτική «πόλεμος-επανάσταση», μπορεί κανείς να ελπίζει ότι ο ουκρανικός λαός δεν θα θέλει να δει την προπολεμική κοινωνική και πολιτική τάξη να επιστρέφει. Με βάση την εμπειρία του και την ικανότητά του να διαχειρίζεται ο ίδιος τις «κοινωνικές λειτουργίες», θα πρέπει να τεθεί το ζήτημα της δημοκρατικής αυτοδιαχείρισης σε όλα τα επίπεδα. Πρόσφατα, το ζήτημα της διαφθοράς στα υψηλότερα επίπεδα του κράτους επανήλθε στη δημόσια συζήτηση. Είναι σαφές ότι το καλύτερο φάρμακο για αυτή τη μάστιγα είναι ο έλεγχος των εργαζομένων στη διαχείριση των διοικήσεων. Κανένα όργανο ελέγχου, καμία εξεταστική επιτροπή δεν θα είναι τόσο αποτελεσματική όσο οι εργατικές συλλογικότητες που ελέγχουν δημοκρατικά τη χρήση των δημόσιων πόρων. Η αυτοδιαχείριση μπορεί να γίνει ένας κοινός ορίζοντας και ένα σχέδιο για την κοινωνία. Μια συγκεκριμένη ουτοπία η οποία, βασισμένη στις νέες κοινωνικές πρακτικές που γεννήθηκαν από τον πόλεμο και τη ριζοσπαστική δημοκρατία, θα δώσει στον εαυτό της τα μέσα εδώ και τώρα για να αποφύγει όλες τις γραφειοκρατικές παρεκκλίσεις στην οικοδόμηση της εναλλακτικής λύσης.
Η αυτοδιαχείριση εκφράζει την προσδοκία να πάρει κανείς τις υποθέσεις του στα χέρια του, να οργανωθεί χωρίς ιεραρχία και χωρίς αφεντικά, να δημιουργήσει άλλες κοινωνικές σχέσεις, αλλά στην περίπτωση της Ουκρανίας γίνεται επίσης εργαλείο αντίστασης και επιβίωσης σε μια πρωτοφανή κατάσταση. Η αυτοδιαχείριση είναι ταυτόχρονα ένα σχέδιο, ένα πρόγραμμα και μια κοινωνική πρακτική, και ανοίγει το δρόμο της μέσα από την ιστορία της χειραφέτησης. Αυτόν τον δρόμο θέλησε να ανοίξει η Solidarnosc το 1980 με το σχέδιο της αυτοδιαχειριζόμενης δημοκρατίας, πριν συντριβεί από την πολωνική και τη ρωσική γραφειοκρατία. Στην Ουκρανία είναι προφανές ότι γράφεται μια νέα σελίδα, πλούσια σε διδάγματα από τη μακρά ιστορία της αυτοοργάνωσης των εκμεταλλευόμενων. Σε αυτή την κατάσταση, φαίνεται ότι το Σοτσιάλνιι Ρουχ είναι σίγουρα μία[4] από τις οργανώσεις που έχουν μεγαλύτερη επίγνωση αυτών των δυνατοτήτων. Τα πολιτικά της καθήκοντα είναι τεράστια. Τα διεθνιστικά και αντικαπιταλιστικά ρεύματα της δυτικής αριστεράς πρέπει να την υποστηρίξουν.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Patrick Le Tréhondat, “Ukraine and the question of self-management”, Europe Solidaire Sans Frontières, 17 Φεβρουαρίου 2023, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article65841.
Patrick Le Tréhondat, « L’Ukraine et la question de l’autogestion », Europe Solidaire Sans Frontières, 17 Φεβρουαρίου 2023, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article65842.
Σημειώσεις
[1] «QueerLab – самоорганізація та солідарність лгбтк+ під час війни», Соціальний рух, 29 Οκτωβρίου 2022, https://rev.org.ua/samoorhanizatsiya-ta-solidarnist%ca%b9-lhbtk-pid-chas-viyny.
[2] “We are a worker-owned internet service provider in New York City”, People’s Choice, https://peopleschoice.coop/.
[3] Autogestion, L’Encyclopédie internationale, Editions Syllepse, Μάρτιος 2018, https://www.syllepse.net/autogestion-l-encyclopedie-internationale-_r_76_i_648.html.
[4] Αλλά δεν είναι η μόνη, ας αναφέρουμε για παράδειγμα ορισμένους τομείς του ουκρανικού συνδικαλιστικού κινήματος ή του φεμινιστικού και ΛΟΑΤ κινήματος.