Over de nieuwe geopolitieke deal ten tijde van de oorlog in Oekraïne

"De invasie van Oekraïne moest, in Poetins ogen, snel volbracht worden, maar ze maakte deel uit van een lang perspectief, gericht op de reïntegratie van de landen van het vroegere tsarenrijk in de Russische ruimte.

Door het onverwachte verzet van de Oekraïense strijdkrachten en samenleving is de oorlog in Oekraïne zelf een langdurig proces. De strategie van het Kremlin evolueert dienovereenkomstig, net als de percepties en het beleid van de mogendheden (te beginnen met de Verenigde Staten en China) en de Europese Unie. Hun standpunten zijn veranderd en zullen veranderen naarmate de gebeurtenissen zich ontvouwen. De toekomst kan niet voorspeld worden, maar het is duidelijk dat de gevolgen van het conflict ingrijpend zijn en zullen zijn.

Kunnen we nu al spreken van een keerpunt in de wereldsituatie?

Op zijn minst beleven we een belangrijk buigpunt in de wereldwijde crisis (ecologisch en klimatologisch, gezondheid, sociaal-economisch, democratisch, enz.) waar we mee te maken hebben, waarbij meervoudige oorzaken en gevolgen met elkaar verweven zijn en op elkaar inwerken in een dodelijke spiraal. Eenvoudig gezegd is dit een catastrofe nu we nieuwe drempels overschrijden in de dynamiek van verschillende crises, waaronder :

• De specifieke draagwijdte van een oorlog "in het groot" in het hart van Europa. Er zijn natuurlijk precedenten geweest, waaronder de verschrikkelijke Balkanoorlogen, maar die werden door de Westerse mogendheden als 'marginaal' beschouwd. De bezetting van de Krim, en daarna van een deel van Donbass, werden behandeld als ingeperkte conflicten, niet als het begin van een geopolitiek getouwtrek dat voorbestemd was zich uit te breiden.
• De toenemende klimaatcrisis. De Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) heeft zojuist een bijzonder alarmerend rapport ingediend. In 2020 schatte het dat er een risico van 20% was dat de temperatuurstijging in de komende vijf jaar ten minste één keer meer dan 1,5° zou bedragen; nu schat het dat dit risico voor de komende periode meer dan 50% is. Hoewel de gevolgen van de opwarming van de aarde nu al sterk voelbaar zijn, wijst het rapport erop dat de menselijke en biosferische kosten van elk jaar boven de 1,5% hoog zullen zijn en dat we het ons niet kunnen veroorloven de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen* uit te stellen - emissies die door elke oorlog worden versterkt.
• De omvang en bijzonderheden van de Covid-19 gezondheids-crisis. We wisten dat we een tijdperk van epidemieën waren binnengegaan, waarvan de ernst nog zou worden verergerd door de globalisering van de handel, het neoliberale beleid en de afwezigheid van democratische gezondheidszorg. Maar ook hier is er een duidelijk keerpunt. SARS-CoV-2 gedraagt zich niet zoals het 'hoort'. In tegenstelling tot eerdere SARS uitbraken heeft deze uitbraak geleid tot een wereldwijde pandemie. Heel anders dan influenza valt het de longen en de luchtwegen aan, het zenuwstelsel, het spijsverteringsstelsel, de bloedbaan... en de varianten ervan lijken grotendeels onvoorspelbaar - toch vereist de bereiding van seizoensvaccins juist dat we de volgende mutaties van het virus kunnen voorspellen. Zelfs als Covid-19 morgen een "natuurlijke dood" sterft (het lijkt geen haast te hebben om dat te doen), welke andere pandemieën zullen er dan voor in de plaats komen?
• De non-respons van regeringen en gevestigde machten op deze crisissen. Er is geen enkele aanwijzing dat ze rekening zullen houden met de ernst van deze problemen, integendeel. Een crisis kan een kans zijn voor verandering (uit de olie stappen, zorgen voor voedselsoevereiniteit...). Het tegendeel gebeurt: een media black-out over klimaat- of gezondheidskwesties, een offensief van de olie- en agro-industriële lobby's en het militair-industrieel complex om vrij te zijn van alle beperkingen, stijgende militaire budgetten en een nieuwe impuls voor de bewapeningswedloop...Als we inderdaad een nieuwe drempel overschrijden in de wereldwijde crisis waarin de kapitalistische globalisering ons heeft gestort, wat zouden dan de geostrategische implicaties kunnen zijn? Laten we proberen een paar werkhypothesen te openen.

Het Eurazië van gisteren en vandaag

Om vele redenen neemt Eurazië een bijzondere plaats in de geopolitiek van de wereld in. Dit geldt in het bijzonder voor de kwestie van de kernwapens: de nucleaire confrontatie is inderdaad een realiteit in het westen van het continent (NAVO/Rusland), in het centrum (India/Pakistan) en in het oosten (Verenigde Staten/China, Koreaans schiereiland). Wat de oorlog in Oekraïne aantoont is dat de nucleaire dreiging een groot conflict op het Europese strijdtoneel niet langer verbiedt, maar eerder mogelijk maakt (dankzij de beschermende chantage met escalatie).

Eurazië is ook het continent dat in de tijd van de Oost-West 'blokken' radicaal verdeeld was en het vocabularium van de Koude Oorlog duikt weer op in het Oekraïense conflict. De analogie is gevaarlijk misleidend, want vandaag zijn China en Rusland kapitalistisch (twee heel verschillende vormen van kapitalisme) en zijn ze ingevoegd in de wereldmarkt met diepe onderlinge afhankelijkheden, vooral tussen China en de Verenigde Staten.Het belang van deze wisseling van periode kan niet onderschat worden. De heropening van de immense ex-Sovjet, Chinese of Vietnamese gebieden voor het kapitalisme verklaart waarom de trendmatige daling van de winstvoet lange tijd kon worden tegengegaan, evenals het optimisme van het Japanse en Westerse grootkapitaal na de implosie van de Sovjet-Unie.

Het westerse grootkapitaal was optimistisch na de implosie van de USSR - het voorzag niet dat Peking het vrije verkeer van kapitaal voor zijn eigen doeleinden zou kunnen gebruiken om opnieuw op te duiken als een geduchte imperialistische macht. Sindsdien is een van de belangrijkste structurerende factoren van de wereldsituatie het inter-imperialistische conflict tussen de dominante macht (VS) en de opkomende macht (China).

De belangrijkste doelstelling van Washington is geweest om de opkomst van China tegen te gaan en Joe Biden is daarin consequenter geweest dan Donald Trump. Daartoe probeerde hij Moskou van Peking te distantiëren en bleef hij in het eerste stadium van de invasie van Poetin zeer voorzichtig, door vanaf het begin aan te kondigen dat Oekraïne geen lid van de NAVO was en dat de Verenigde Staten niet zouden ingrijpen om het te verdedigen, zich tevreden stellend met het versterken van de militaire aanwezigheid van het Bondgenootschap in Oost-Europa en voorstellend aan president Zelensky dat hij zich zou losmaken van het streven naar NAVO-lidmaatschap. Het was de mislukking van de eerste fase van de invasie en de doeltreffendheid van het Oekraïense verzet die de situatie geleidelijk veranderde, waarbij een uitputtingsoorlog werd aangegaan. De kwaliteit van de wapen- en informatiehulp nam geleidelijk toe. Washington moest zijn aandacht tijdelijk verleggen van China naar Rusland. De vraag is nu of deze koerswijziging duurzaam wordt, nu Biden besluit de Oekraïense strijdkrachten resoluut te helpen de uitputtingsslag te winnen. In elk geval is het onwaarschijnlijk dat de Oekraïense crisis op korte termijn beëindigd zal zijn, nu Moskou, Kyiv en Washington hun strategieën aanpassen aan het veranderende machtsevenwicht.

Een oorlog in Oost-Europa maakte zeker deel uit van de "scenario's" die de verschillende inlichtingendiensten in de Verenigde Staten bedachten, maar een "scenario" is geen voorspelling, slechts de studie van een mogelijkheid. Eerder dan anderen besefte Washington dat de invasie van Poetin eraan zat te komen, maar noch Moskou en evenmin de Amerikaanse inlichtingendienst voorzagen, toegegeven, de omvang van het verzet - dat wil zeggen, hoe het Oekraïense regime (en, psychologisch, de Oekraïense bevolking) de gevolgen van de Krim en, vooral, de Donbass had verwerkt. Het verzet tegen de invasie is hevig, zowel van het gewone leger als van de territoriale strijdkrachten, en ook van het grootste deel van de bevolking, ongeacht de taal, die de strijders op duizend manieren helpt.

Geopolitieke ontwikkelingen

De alliantie tussen Peking en Moskou heeft haar beloften nog niet ingelost en het is belangrijk te begrijpen waarom. Het bondgenootschap werd gezien als militair dominant tegenover de NAVO-in-crisis (na Afghanistan) en gezien Pekings strategische dominantie in de Zuid-Chinese Zee. Een gecoördineerde aanval in het westen (Oekraïne) en het oosten (Taiwan) leek nauwelijks haalbaar. We zullen nooit weten wat er gebeurd zou zijn als Poetin erin geslaagd was, snel een marionettenregime in Kiev te installeren en het Westen voor een voldongen feit te stellen. Toch maakte Xi Jinping geen gebruik van de gelegenheid om te proberen Taiwan te heroveren...

Deze mislukking brengt China in een bijzonder ongemakkelijke situatie. De verslechtering van de situatie roept vraagtekens op bij de Chinese belangen in de regio: Oost-Europa, met inbegrip van de Oekraïne, is een belangrijke schakel in de wereldwijde ontplooiing van de "nieuwe zijderoutes". De extreme wreedheid van het Russische leger bij de belegering van de steden kan nauwelijks gerechtvaardigd worden. De doeltreffendheid van het Oekraïense verzet laat zien wat een aanval op Taiwan zou inhouden.

Nog problematischer is dat Peking de maat heeft genomen van de economische sancties genomen door Washington tegen Moskou. Als Peking de Russen helpt om deze sancties te effectief te omzeilen, loopt ze het risico dat ze ook op henzelf worden toegepast. Maar China is nog lang niet bereid of in staat om zich financieel, economisch en technologisch "los te koppelen" van de Verenigde Staten. In feite lijkt Xi Jinping te vrezen dat Joe Biden vandaag deze ontkoppeling zal opleggen en hij zoekt een bondgenoot in... de Wall Street Stock Exchange, door voor het eerst in te stemmen met het respecteren van de door de instelling opgelegde transparantieregels.

Het veilig stellen van het bondgenootschap met Rusland kan Peking veel geld kosten als zijn economie wankelt; het verbreken ervan betekent dat het alleen staat tegenover de Verenigde Staten... Peking heeft het initiatief voorlopig verloren.

Rusland is niet geïsoleerd op het wereldtoneel, want de overgrote meerderheid van de regeringen in Latijns Amerika, Afrika en Azië brengen weinig of geen verandering in hun betrekkingen met Moskou. De Russische informatie-oorlog scoort punten bij het publiek, uit een gedenkwaardige vijandigheid tegenover de VS en het traditionele Europese imperialisme. Regeringen zijn op zoek naar militaire hulp of economisch opportunisme: de crisis is een kans om goede zaken te doen met Rusland.

Het aandeel van Azië in de Russische energie-export is zeer groot. Terwijl de verkoop van steenkool daalt, willen China, Zuid-Korea, maar ook Indonesië en India profiteren van de lagere olieprijzen. India gaat zo ver dat het transacties in roebels of roepies (Indiase munt) aanbiedt. Omdat gas hoofdzakelijk via pijpleidingen wordt vervoerd, is het moeilijk het om te leiden, maar Japan, dat zich over het algemeen aan sancties houdt, wil zijn Gazprom-contracten voor vloeibaar aardgas behouden; ze opgeven zou te duur zijn. Wat de wapenverkoop betreft, die gaat door. Azië vertegenwoordigt 60% van de Russische wapenexport in de wereld (het gaat om ongeveer tien landen, waaronder Vietnam, dat zeer afhankelijk is van deze bron). India vertegenwoordigt de belangrijkste militaire markt voor Moskou (vóór China), want tweederde van de in het land ingevoerde bewapening is Russisch: het enige vliegdekschip, het merendeel van de gevechtsvliegtuigen, de belangrijkste gevechtstank en, binnenkort, een geavanceerd luchtverdedigingssysteem.

Niettemin beginnen de sociaal-economische kosten van de oorlog en de Amerikaanse sancties in Rusland zelf voelbaar te worden, met een sterk stijgende inflatie...

De VS herbevestigen hun leiderschap over het "Westerse kamp". Ze profiteren van de middelen van het militair-industrieel complex, van hun meesterschap over bewaking en inlichtingen, van hun controle over het SWIFT bankverkeer, van de rechten waarmee ze de Amerikaanse justitie eenzijdig hebben begiftigd (sanctiebevoegdheid zodra een internationale transactie in dollars wordt gedaan), enz. Maar, vandaag niet meer dan gisteren, beschikken ze niet over de middelen om hun wereldhegemonie alleen te consolideren - daarvoor zouden ze betrouwbare bondgenoten nodig hebben, maar die vinden ze zelden, vooral in Eurazië. Dit is te zien in Europa vanwege de intrinsieke zwakheden van de EU.

In Zuid-Azië heeft Joe Biden India betrokken bij het definiëren van een nieuw Indo-Pacifisch strijdtoneel, maar een geostrategische ruimte, die tegen China is ontworpen, heroriënteert zich niet tegen Rusland, alleen maar omdat Washington daartoe besloten heeft. New Delhi heeft een hechte historische relatie met Moskou die het niet wil verbreken, vooral niet tegenover Pakistan en China. Japan gaat in op de verzoeken van Washington, vooral omdat het zich wil bevrijden van de pacifistische clausules van zijn grondwet en zijn reeds vergevorderde herbewapening wil voltooien. Als enig Aziatisch lid van de G7 neemt het actief deel aan het sanctiebeleid tegen Rusland.

De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) krijgt een nieuwe legitimiteit in de ogen van haar eigen leden en daarbuiten, in Europa, in landen die geen lid zijn. Het is duidelijk dat de regeringen van een reeks 'niet-gebonden' landen lidmaatschap zullen nastreven met - belangrijk - sterke steun van het publiek, ook al blijven linkse stromingen zich ertegen verzetten. Vanuit de Oost-Europese frontlinie gezien, verschijnt de NAVO nu als een schild. We weten dat deze organisatie nooit als 'defensief' was opgevat en dat ze in stand bleef toen het Warschaupact ophield te bestaan, maar de strijd voor de ontmanteling ervan is nu politiek veel gecompliceerder dan voorheen. Het is echter nog te vroeg om daaruit af te leiden dat het Bondgenootschap zich morgen weer naar het Oosten zal projecteren, zoals in 2002 besloten werd in naam van de "strijd tegen het terrorisme", die tot zijn interventie in Afghanistan leidde. Andere "westerse" verdragen zijn nu aan het werk in het Indo-Pacifisch gebied (Quad, Aukus).

De Europese Unie nog steeds verdeeld. Alles is relatief, tegenover het autocratische Rusland presenteert de Europese Unie zich als een democratisch alternatief, wat ze echter niet is, noch in haar werking, noch in de aard van de verdragen die ze aan de bevolking van de aangesloten landen oplegt. De huidige trend in West-Europa gaat in de richting van inperking van rechten en vrijheden (dit is vooral het geval met het Macronisme). Politiek gezien is het imago van de EU echter versterkt door de Oekraïense crisis, waarvan een van de belangrijkste gevolgen het Duitse besluit is om zich militair meer te engageren dan vroeger het geval was. Maar ondanks de productie en uitvoer van bewapening blijft de EU een militaire dwerg, waarbij het Franse leger zelf, hoewel ervaren, niet in staat is tot strategische autonomie, wat Macron ook moge beweren. De meeste lidstaten van de EU vatten hun defensie op in het kader van de NAVO, onder leiding van Washington. De Unie, verdeeld, legt geen gewicht in de schaal bij de grote geostrategische wereldproblemen en kan nauwelijks als een "macht" worden gekwalificeerd.

De internationale situatie is des te instabieler omdat in veel landen de positie van staatshoofden bedreigd wordt: Joe Biden door de terugkeer in kracht van de Trumpisten; Vladimir Poetin bij een al te flagrante mislukking van zijn oorlog; Boris Johnson door de onthulling van zijn fratsen in tijden van sanitaire opsluiting (vandaar zijn oorlogszuchtigheid over Oekraïne); Xi Jinping om meerdere redenen: Impasse in zijn zogenaamde ZeroCovid beleid, afnemende economische groei, mogelijke afrekeningen binnen het partijapparaat als reactie op zijn bloedige zuiveringen, ook in het personeel van de strijdkrachten.

Een meer uitgewerkte versie van dit artikel zal online geplaatst worden, waarin ook aandacht besteed zal worden aan de militaire politiek, de tegenstrijdigheden van de kapitalistische globalisering, de aard van de huidige cyclus van volksverzet en de implicaties van de mondiale crisis voor onze militante praktijk.

• Merk op dat de WMO een VN-instelling is die zich wijselijk in het kader van de klimaatakkoorden van Parijs bevindt, zodat haar waarschuwingen des te pittiger zijn!"

Vertaald in het Nederlands: PV

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=10227993479970353&id=1473713373