Στα μέσα Φεβρουαρίου, ένα σχέδιο νόμου αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του Κοινοβουλίου [2], το οποίο ζητούσε να καταργηθούν οι εορτασμοί της 8ης Μαρτίου, καθιερώνοντας αντ' αυτού την Ημέρα της Ουκρανής γυναίκας. Αναφερόμενοι στις οικονομικές απώλειες από το γεγονός ότι η 8η Μαρτίου είναι εθνική εορτή και στην ανάγκη "να απαλλαγούμε από τη σοβιετική κληρονομιά", οι πολιτικοί αγνοούν χαριτολογώντας την πολιτική σημασία της ημέρας που επικεντρώνεται στον αγώνα για τα δικαιώματα των γυναικών.
Για πολλά χρόνια οι Ουκρανές φεμινίστριες αγωνίζονται για τα πολιτικά, οικονομικά και ατομικά δικαιώματα και τις προοπτικές των γυναικών. Έχουν στρέψει τα φώτα της δημοσιότητας στη βία με βάση το φύλο, στο μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων και στην απαξίωση της αναπαραγωγικής εργασίας. Σε καμία περίπτωση αυτά τα προβλήματα δεν εξαφανίστηκαν εν μέσω του πολέμου και των κρίσεων: αντίθετα, αυξήθηκαν και δημιούργησαν ακόμη νέες προκλήσεις για το φεμινιστικό κίνημα.
Μιλήσαμε με ακτιβίστριες της βάσης για να μάθουμε για τη θέση των γυναικών σε καιρό πολέμου, τα προβλήματα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το φεμινιστικό κίνημα και τις απειλές που μπορεί να γίνουν σημαντικές για την ουκρανική κοινωνία όταν τελειώσει ο πόλεμος.
Πώς επηρεάζει ο πόλεμος την ανισότητα των φύλων;
Ένα από τα πιο σκληρά προβλήματα που αντιμετώπισε η ουκρανική κοινωνία μετά την 24η Φεβρουαρίου του 2022 είναι η σεξουαλική βία που ασκείται από Ρώσους στρατιώτες [3] ."Οι Ουκρανές γυναίκες βρίσκονται υπό τη συνεχή απειλή τέτοιων εγκλημάτων πολέμου, όπως η σεξουαλική βία. Μπορούμε μόνο να φανταστούμε τι συμβαίνει στα κατεχόμενα εδάφη", λέει το μέλος του "Φεμινιστικού εργαστηρίου" (Feminist workshop) Αναστασία Γιουρτσένκο.
Εκτός από τους άμεσους φυσικούς κινδύνους των βομβαρδισμών και της βίας, ο πόλεμος οδηγεί σε σκληρές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Κοντά στη γραμμή του μετώπου, [4] ο πληθυσμός συχνά καταλήγει στα πρόθυρα μιας ανθρωπιστικής καταστροφής, αλλά τα προβλήματα επιδεινώνονται παντού. Οι ευάλωτοι πληθυσμοί είναι οι πρώτοι που υποφέρουν από αυτά, καθώς η χρηματοδότηση της κοινωνικής μέριμνας περικόπτεται.
"Η μείωση των μισθών στον κρατικό τομέα επηρεάζει τις γυναίκες, οι οποίες αποτελούν ένα τεράστιο μέρος των δημοσίων υπαλλήλων σε διάφορα επίπεδα ( νοσηλεύτριες, γιατροί, εκπαιδευτικοί, διοικητικοί υπάλληλοι). Η έλλειψη χρημάτων για τους παιδικούς σταθμούς σημαίνει πρόσθετη επιβάρυνση για τις γυναίκες. Ελλείψει χρηματοδότησης μπορεί να περικοπούν ορισμένα προγράμματα κατά της βίας κ.λπ.", εξηγεί η Αναστασία.
Η ακτιβίστρια της πρωτοβουλίας "Bilkis" Γιάνα τονίζει επίσης ότι ο πόλεμος επιδεινώνει την οικονομική ανισότητα: αυξάνει την επιβάρυνση του τομέα της φροντίδας, ο οποίος αποτελείται κυρίως από γυναίκες. Υπάρχουν γυναίκες που φορτώνονται στους ώμους τους το βαρύτερο φορτίο της κακοπληρωμένης ή απλήρωτης αναπαραγωγικής εργασίας.
"Η πλειονότητα των οικιακών εργασιών ανατίθεται στις γυναίκες. Αν δεν υπάρχει φυσικό αέριο, ηλεκτρικό ρεύμα, νερό και θέρμανση, αντιμετωπίζουν προκλήσεις: πώς να πλύνουν ένα μωρό, να μαγειρέψουν ένα γεύμα, να τακτοποιήσουν το διαμέρισμα κ.ο.κ.", πιστεύει η Γιάνα.
Εν μέσω αυτών των προβλημάτων υπάρχουν και αισιόδοξες νομοθετικές αλλαγές - η επικύρωση της σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, για την οποία οι Ουκρανές φεμινίστριες αγωνίστηκαν χρόνια, και η εντατικοποίηση των εργασιών σχετικά με το ψήφισμα του ΟΗΕ "Γυναίκες. Ειρήνη. Ασφάλεια"."Κοιτάζοντας σε εθνικό επίπεδο, καταλαβαίνουμε ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση γίνεται θετική επιρροή και μοχλός πίεσης για το κράτος. Δεν μπορούν πλέον να αγνοούν το ζήτημα της ισότητας των φύλων", λέει η Αναστασία Τσεμποτάριοβα, μέλος της "Φεμινιστικής Λέσχης" (Feminist lodge).
Το ψήφισμα 1325 του ΟΗΕ "Γυναίκες. Ειρήνη. Ασφάλεια", πιστεύει η Αναστασία, "έχει μεγάλη σημασία κατά τη διάρκεια του πολέμου":"Το ψήφισμα αυτό είναι σημαντικό, καθώς αναγνωρίζει ότι ο πόλεμος επηρεάζει διαφορετικά τους άνδρες και τις γυναίκες και εστιάζει στα μέτρα ασφαλείας, στην αντιμετώπιση της βίας και στη συμπερίληψη των γυναικών στην ειρηνευτική διαδικασία. Η Ουκρανία ήταν η πρώτη χώρα που επικύρωσε το 1325 σε καιρό πολέμου. Η πλήρους κλίμακας εισβολή αποτέλεσε την αφορμή για την επικαιροποίηση του εθνικού σχεδίου δράσης. Νωρίτερα οι γυναίκες, η ειρήνη και η ασφάλεια ήταν κυρίως στην ατζέντα των ακτιβιστριών και της κυβέρνησης στις ανατολικές και κεντρικές περιοχές της Ουκρανίας, αλλά τώρα βλέπουμε νέες συσπειρώσεις να δημιουργούνται σε όλες τις ουκρανικές περιοχές", καταλήγει η ακτιβίστρια.
Η Αλίσα Σαμπάνσκα από την πρωτοβουλία "Femsolution" βλέπει επίσης θετικές αλλαγές στην αύξηση της παρουσίας των γυναικών στις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις και στη χρήση των θηλυκών μορφών στα ουσιαστικά σε κρατικό επίπεδο.
Ποιες είναι οι μεταπολεμικές προοπτικές για το φεμινιστικό κίνημα;
Η ακτιβίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επικεφαλής του κέντρου "Γυναικείες προοπτικές" (Women’s perspectives) Μάρτα Τσούμαλο εντοπίζει τέσσερις απειλές που μπορεί να καταστούν επίκαιρες στο εγγύς μέλλον.
Πρώτα απ' όλα, υπάρχει επίθεση στα αναπαραγωγικά δικαιώματα. Η ίδια πιστεύει ότι το πιθανότερο είναι ότι θα γίνουν προσπάθειες απαγόρευσης των αμβλώσεων με την επίκληση των απωλειών στα μέτωπα των μαχών και των θανάτων από βομβαρδισμούς, καθώς και των Ουκρανών γυναικών που καταφεύγουν στο εξωτερικό.
Μια άλλη απειλή είναι η ενίσχυση του ακροδεξιού λόγου που παραδοσιακά συμβαδίζει με τις επιθέσεις στα δικαιώματα των γυναικών. Η ριζοσπαστικοποίηση του εθνικισμού αποτελεί συχνή συνέπεια των πολέμων.
Ενδέχεται να υπάρξει έξαρση της ενδοοικογενειακής βίας, η οποία προκαλείται από τους άνδρες που επιστρέφουν από το πεδίο της μάχης ψυχολογικά τραυματισμένοι.
Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος οι βασικές αποφάσεις σχετικά με την ανάκαμψη και την ανοικοδόμηση σε ανώτατο επίπεδο να λαμβάνονται κυρίως από άνδρες.
Η Αναστασία Τσεμποτάρεβα συμφωνεί με την εκτίμηση ότι οι ανάγκες των γυναικών και των κοριτσιών [5] ενδέχεται να αγνοηθούν κατά τη διάρκεια των διαδικασιών μεταπολεμικής ανοικοδόμησης:
"Θα έχει σημασία για την ανοικοδόμηση των πόλεων, των υποδομών περίθαλψης και των κρίσιμων υποδομών. Είναι ζωτικής σημασίας να αρχίσουμε ήδη να αναζητούμε τρόπους για να συμπεριληφθούν στη διαδικασία. Οι ΜΚΟ και τα ιδρύματα έχουν την δυνατότητα να επιστρατεύσουν την υποστήριξη των διεθνών εταίρων τους", λέει η ακτιβίστρια.
Η ουκρανική κοινωνία έχει ήδη ανάγκη από αποτελεσματικά προγράμματα αποκατάστασης για τους βετεράνους που θα τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν τόσο τα σωματικά όσο και τα ψυχολογικά τραύματα:
"Η καθιέρωση και η δημιουργία του συστήματος αποκατάστασης και βοήθειας αποτελεί μεγάλη πρόκληση. Το φεμινιστικό κίνημα μπορεί επίσης να συμμετάσχει σε αυτό", πιστεύει η Αλίσα Σαμπάνσκα.Η Μάρτα Τσούμαλο επισημαίνει την απειλή της ενίσχυσης των παραδοσιακών ρόλων των δύο φύλων στην κοινωνία, τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών:
"Η συμπεριφορά που ξεφεύγει από το πλαίσιο που ορίζουν αυτά τα δύο πρότυπα συχνά δεν εγκρίνεται από τους άλλους ανθρώπους. Είτε πρόκειται για άνδρες που αποφεύγουν την επιστράτευση, είτε για γυναίκες που πλήττονται από ενδοοικογενειακή βία από αποστρατευμένους άνδρες και ζητούν βοήθεια - αντιμετωπίζουν καταδίκη και έλλειψη κατανόησης. Αυτό, με τη σειρά του, διευρύνει τα χάσματα μεταξύ των δύο φύλων".
Ποιες φεμινιστικές πρακτικές κατέστησαν αδύνατες λόγω του πολέμου και ποιες προέκυψαν στη θέση τους;
Σύμφωνα με τις ακτιβίστριες, από την έναρξη της πλήρους εισβολής, η πλειονότητα των φεμινιστικών πρωτοβουλιών ξεκίνησε εκστρατείες ανθρωπιστικής βοήθειας, μετατοπίζοντας ελαφρώς το επίκεντρο των δραστηριοτήτων τους. Για παράδειγμα, το κέντρο "Γυναικείες Προοπτικές" έχει ήδη δημιουργήσει επτά καταφύγια για γυναίκες που ανήκουν σε ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες: εσωτερικά εκτοπισμένες ηλικιωμένες γυναίκες, γυναίκες με ψυχικές διαταραχές, πολύτεκνες μητέρες, γυναίκες με αναπηρία και γυναίκες που πλήττονται από έμφυλη βία. Η πρωτοβουλία "Φεμινιστική Λέσχη" επικεντρώνεται επίσης σε μεγάλο βαθμό στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας.
"Συχνά πρόκειται για δυσπρόσιτες περιοχές στις οποίες δεν θα φτάσει κανένα μεγάλο ανθρωπιστικό ίδρυμα - χωριά, προσωρινά κατεχόμενα εδάφη και περιοχές κοντά στη γραμμή του μετώπου. Δημιουργήσαμε ένα εκτεταμένο δίκτυο εθελοντών και συνεργατών - στην περιοχή στην περιοχή Κραματόρσκ, Χερσώνα, Ζαπορίζια (πόλη και περιφέρεια), καθώς και στην περιοχή Χάρκοβο", λέει η Αναστασία Τσεμποτάρεβα..
Η ακτιβίστρια Ιβάνκα από την πρωτοβουλία "Bilkis" επισημαίνει επίσης ότι οι δραστηριότητές τους απευθύνονται κυρίως σε άτομα με χαμηλό εισόδημα και άστεγους:
"Εργαζόμαστε επί του παρόντος σε δύο έργα με κοινωνικό προσανατολισμό. Το ένα είναι ο "Χώρος των πραγμάτων" (Space of things), όπου μπορείτε να φέρετε κάτι που δεν σας είναι πλέον απαραίτητο ή να πάρετε κάτι που χρειάζεστε. Το "Bird feeder" αφορά τη σίτιση ανθρώπων με χαμηλό εισόδημα ή αστέγων. Είμαστε μια διατομεακή φεμινιστική πρωτοβουλία, και αυτό μας κάνει να πιστεύουμε ότι η ανισότητα των φύλων συμπίπτει με άλλα είδη ανισότητας, για παράδειγμα την οικονομική. Σχεδιάζουμε επίσης να οργανώσουμε μια σειρά από προβολές ταινιών για τις γυναίκες και τον πόλεμο και να κάνουμε εκπαιδευτικά tiktoks για τον φεμινισμό στην Ουκρανία".
Έτσι, η συμμετοχή στην ανθρωπιστική βοήθεια δεν σημαίνει ότι οι φεμινίστριες έπαψαν να μιλούν για τα ζητήματα της ανισότητας των φύλων. Αντιθέτως, βοηθώντας τους ανθρώπους μπορούν να διευρύνουν το ακροατήριό τους. Η Αλίσα Σαμπάνσκα λέει επίσης πώς το "FemSolution" συνδυάζει ανθρωπιστικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες:
"Τώρα οι κύριες δραστηριότητές μας σε αυτόν τον τομέα είναι μια ενημερωτική παρέμβαση στο κοινό μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Παρέχουμε ανθρωπιστική βοήθεια σε γυναίκες και τις οικογένειές τους και οι άνθρωποι εγγράφονται στα μέσα ενημέρωσης μας επειδή θέλουν να λάβουν βοήθεια, όχι λόγω των φεμινιστικών τους απόψεων. Γι' αυτό μετά από λίγο καιρό αρχίσαμε να δημιουργούμε ενημερωτικό υλικό: για παράδειγμα, συμμετείχαμε στην εκστρατεία "16 ημέρες κατά της βίας" και πείσαμε τον κόσμο να ψηφίσει στη Diya [6]για να παραμείνει η 8η Μαρτίου κρατική αργία, ώστε να μπορέσουμε να συνεχίσουμε τις διαμαρτυρίες".
Οι ακτιβιστές και ακτιβίστριες που κατέφυγαν στο εξωτερικό [7] και υπερασπίζονται τις ανάγκες της ουκρανικής κοινότητας παρέχουν μεγάλη υποστήριξη:
"Αυτή τη στιγμή βρίσκομαι στο εξωτερικό και η κύρια δραστηριότητά μου είναι η αναζήτηση διεθνούς αλληλεγγύης, η διάδοση των αληθινών πληροφοριών και η καταπολέμηση της προπαγάνδας. Κατά τη διάρκεια αυτού του έτους συνεργάστηκα εξ αποστάσεως με διάφορες κοινότητες στο εσωτερικό της χώρας, με τις δραστηριότητές μου να κυμαίνονται από την αναζήτηση και την εξασφάλιση οικονομικής βοήθειας έως τη διοργάνωση κλειστών εκδηλώσεων με επίκεντρο τον προβληματισμό", επισημαίνει η ακτιβίστρια του "Κοινωνικού Κινήματος" (Social movement/Соціальний рух) Βαλέρια Ζουμπατένκο.
Αλληλεγγύη και συνεργασία - στην Ουκρανία και στο εξωτερικό
Η πλειονότητα των φεμινιστριών συμφωνεί ότι από την έναρξη της πλήρους εισβολής, οι δεσμοί μεταξύ των φεμινιστικών συλλογικοτήτων βάσης έχουν γίνει ισχυρότεροι."Δημιουργούμε ένα καταφύγιο ή ένα ανθρωπιστικό πρόγραμμα - επικοινωνούμε με πιο έμπειρες ακτιβίστριες και λαμβάνουμε συμβουλές και βοήθεια. Ας πούμε, χρειαζόμαστε πάνες για τα παιδιά σε ένα καταφύγιο - γράφουμε στα chats των ακτιβιστριών - βρίσκουμε ό,τι χρειάζεται", μοιράζεται την εμπειρία της η Αναστασία Γιουρτσένκο.
Υπάρχουν δεκάδες παραδείγματα συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών κινημάτων που δεν περιορίζονται στις κοινές προσπάθειες των φεμινιστριών, αλλά περιλαμβάνουν άλλες ακτιβίστριες του κινήματος των πολιτών και την κοινότητα ΛΟΑΤ+. Η ακτιβίστρια πιστεύει ότι η κοινωνία έδειξε πολλές θετικές περιπτώσεις που περιλαμβάνουν συζητήσεις υψηλού επιπέδου για τη βία κατά των γυναικών και την (σεξουαλική) αντικειμενοποίηση, τη θέση των γυναικών στο στρατό και ένα ισχυρό εθελοντικό κίνημα που περιλαμβάνει φεμινίστριες. Από την άλλη πλευρά, η ακτιβίστρια αναφέρει ιστορίες εχθρικής στάσης [8] από τους εκπροσώπους των δημοτικών αρχών.
"Συντηρητικός βουλευτής άσκησε πίεση στην οργάνωσή μας, παρενέβη επιθετικά στο έργο μας. Δυστυχώς, οι αρχές δεν προσέφεραν καμία επαρκή λύση όσον αφορά το πρόβλημα", αναφέρει η Αναστασία.
Η Αναστασία Τσεμποτάριοβα τονίζει ότι οι Ουκρανές φεμινίστριες βάσης κέρδισαν σημαντικά περισσότερη προσοχή από τη διεθνή κοινότητα.
"Λαμβάνουμε προσκλήσεις για τα συνέδρια, γινόμαστε οι ηρωίδες των άρθρων και έχουμε ευκαιρίες να πάμε σε προγράμματα ανταλλαγής και σπουδών. Αυτό είναι που με κάνει να πιστεύω ότι έχουμε όλες τις δυνατότητες να αντιδράσουμε ενεργά στις προκλήσεις που ετοιμάζουν οι ιδεολογικοί μας αντίπαλοι".
Η Ζένγια από το "Bilkis" αναφέρει επίσης την υλική βοήθεια από τις Ευρωπαίες φεμινίστριες:
"Το καλοκαίρι μας επισκέφθηκαν Γαλλίδες φεμινίστριες, μας έδωσαν κάποια σημαντικά πράγματα για τα γραφεία μας και μας βοήθησαν με δωρεές. Άλλες Ευρωπαίες ακτιβίστριες μας έστειλαν επίσης ανθρωπιστική βοήθεια και υλικό εξοπλισμού ".
Ταυτόχρονα, πολλές ακτιβίστριες αναφέρθηκαν στο μανιφέστο "Φεμινιστική αντίσταση κατά του πολέμου" [9], στο οποίο ξένες ακτιβίστριες και ακαδημαϊκοί μίλησαν κατά της αποστολής όπλων στην Ουκρανία. Μεταξύ των προκλήσεων που αντιμετώπισε το φεμινιστικό κίνημα κατά την αναζήτηση αλληλεγγύης, η Βαλέρια Ζουμπατένκο υπενθυμίζει το γεγονός ότι ένα μέρος της δυτικής Αριστεράς δεν αντιλαμβάνεται ότι έχει το προνόμιο της ασφάλειας.
"Ενώ στην Ουκρανία, εδώ και έναν ολόκληρο χρόνο δείχνουμε όχι μόνο λέμε τον φεμινισμό και τον αντιφασισμό, στη Δύση, τα ίδια προβλήματα παρέμεναν ακόμα αντικείμενο μακροσκελών συζητήσεων: αντί να συγκεντρώσουν χρήματα για την ανθρωπιστική προσπάθεια, προβληματίζονταν για το αν θα στείλουν όπλα στην Ουκρανία. Καθώς αναζητούσαμε την αλληλεγγύη της δυτικής Αριστεράς, αυτό έγινε πρόκληση".
Σε αντίθεση με τις προβληματικές δηλώσεις που διατυπώθηκαν από ορισμένες δυτικές φεμινίστριες, η ομάδα πρωτοβουλίας των ουκρανών ακτιβιστριών κατέληξε στο μανιφέστο "Δικαίωμα στην αντίσταση" [10]. Το κάλεσμα αυτό υπογράφηκε από περισσότερες από 900 ακτιβίστριες και 70 συλλογικότητες από όλο τον κόσμο, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι Ουκρανές φεμινίστριες έχουν μεγάλη υποστήριξη.
Από την αρχή του πολέμου, σημαντικές αλλαγές συνέβησαν και στην ουκρανική κοινωνία. Η Μάρτα Τσούμαλο λέει ότι τα επίπεδα αμοιβαίας υποστήριξης και ευαισθησίας στις ανάγκες των φεμινιστριών από τις διάφορες περιοχές της Ουκρανίας αυξήθηκαν σημαντικά, καθώς και το ποσό της συνεργασίας, της αλληλεγγύης και της υποστήριξης που προέρχεται από ξένες φεμινίστριες.
"Η ιδεολογία του φεμινισμού γίνεται τάση. Πολλές γυναίκες αυτοπροσδιορίζονται τώρα ως φεμινίστριες, παρόλο που πριν δεν το έκαναν".
Στο τέλος, προτείναμε στις ακτιβίστριες να διαλέξουν συνθήματα αν γινόταν σήμερα πορεία για τα δικαιώματα των γυναικών. Αυτά τα συνθήματα θα μπορούσαν να είναι στις αφίσες διαμαρτυρίας τους:
Η φράση στην αφίσα: "Ο αγώνας γίνεται πάντα στην ώρα του”
Η φράση στην αφίσα: "Εφαρμόστε τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης”
Η φράση στην αφίσα: "Μην εξοργίζεστε - σταθείτε αλληλέγγυοι"
Συγγραφέας: Kateryna Turenko
Μετάφραση: Kira Leonova
Σχεδιασμός εξώφυλλου και αφίσας: Kateryna Grytseva
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] https://commons.com.ua/en/authors/katerina-turenko/
[2] https://itd.rada.gov.ua/billInfo/Bills/Card/41340?fbclid=IwAR15zf2x80zb2uy0e3xtNmdwS9GeDcZHXtBm3ICk4f_MsppNMA0cMohqQRE
[3] https://commons.com.ua/en/seksualne-nasilstvo-rosijskih-vijskovih-v-ukrayinu/
[4] https://commons.com.ua/en/yak-ukrayinci-perezhivayut-vijnu/
[5] https://commons.com.ua/en/mizhnarodna-feministichna-solidarnist-z-ukrayinoyu/
[6] https://en.wikipedia.org/wiki/Diia
Διαδικτυακή Πύλη που επιτρέπει την πρόσβαση από κινητό σε πολλές κυβερνητικές υπηρεσίες
[7] https://commons.com.ua/en/hto-zalishitsya-i-hto-povernetsya-trayektoriyi-ukrayinskih-bizhenciv-v-yes/
[8] https://femwork.org/novini-fm/deputat-proty-go/
[9] https://spectrejournal.com/feminist-resistance-against-war/
[10] https://commons.com.ua/en/right-resist-feminist-manifesto/